Niezwykłe zdjęcia Górnego Śląska w czasach powstań śląskich

Powstania Śląskie

Powstania śląskie, trzy zbrojne zrywy na Górnym Śląsku o olbrzymim znaczeniu dla współczesnej historii Polski. W gruncie rzeczy dzieje regionu, który przechodził w ciągu setek lat wszystkie możliwe polityczne i społeczne zawirowania, jakie były udziałem Europy od wczesnego średniowiecza, są same w sobie niezwykle pasjonujące. Fenomen powstań śląskich był tematem wielokrotnie opisywanym przez historyków i publicystów już od lat 20. XX wieku. Po 1989 roku, a szczególnie w ostatniej dekadzie, powstało kilka znaczących opracowań historycznych, które nie musiały, jak to było w PRL-u, dobitnie potwierdzać przynależności Górnego Śląska do Polski jako “zdobyczy” komunistycznej władzy. A także jedynego gwaranta jej przyszłości, jako części państwa polskiego.

I powstanie śląskie – od 16 sierpnia do 24 sierpnia 1919 r.
II powstanie śląskie – od 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 r.
III powstanie śląskie – od 2/3 maja (już po plebiscycie) do 5 lipca 1921 r.

Odsyłając Państwa do lektury licznych książek i artykułów ukazujących historię powstań śląskich, tutaj przedstawimy pewien osobisty obraz Górnego Śląska ukazany na unikatowych stereoskopowych slajdach. Zdjęcia wykonał naprawdopodobniej jeden z (pod)oficerów francuskich, który służył we francuskim kontyngencie wojsk mających rozdzielać walczące strony polską i niemiecką (na południu także polską i czeską), by umożliwić przeprowadzenie plebiscytu.

Do czasu pokojowego i sprawiedliwego (przynajmniej według założeń), roztrzygnięcia sporu o przynależność Górnego Śląska, władzę wykonawczą na jego terenie sprawowała Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa (MKRiPnGŚ), której przewodniczącym był, uważany za przyjaciela Polski, Francuz gen. Henri Le Rond.

Gwarantem wykonania zadań komisji były wojska rozjemcze, pochodzące z Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch. Ich wojskowym zwierzchnikiem było Naczelne Dowództwo Wojsk Sprzymierzonych na Górnym Śląsku (NDWSnGŚ). Początkowo wojskami dowodził gen. Jules Gratier. Później, tego zwolennika twardego kursu wobec Niemców, zastąpił 21.08.1921 gen. Stanislaw Naulin. Trzonem tej niejednorodnej “armii” były reprezentowane najliczniej wojska francuskie. Wśród przebywających na Górnym Śląsku wysokich oficerów było wielu francuskich generałów. Wojska sojusznicze przebywały na terenie plebiscytowym 29 miesięcy, od lutego 1920 r. do lipca 1922 r. Wśród wysokich oficerów było wielu francuskich generałów.

Wyjątkowa kolekcja zdjęć 3D

Na naszej stronie pragniemy zaprezentować Państwu wybrane stereopary pochodzące z większej kolekcji, która szczęśliwie trafiła do Polski. Najstarsze zdjęcia z kolekcji KinoHistoria pochodzą z wczesnej wiosny 1920 roku, najmłodsze zrobiono wiosną 1922. Wykonane zostały aparatem steroskopowym raczej dobrej marki, w większości na “firmowych” płytkach firmy Julesa Richarda, jednego z największych producentów z branży stereoskopowej. Część powstała na płytkach gorszej jakości, naświetlonych w kopiarce jako “stykówki” oryginałów. Najprawdopodobniej dla osób, które znajdują się na zdjęciach, wykonywano “odbitki” na pamiątkę. Te płytki, zapewne jakiegoś śląskiego producenta. W kilku przypadkach szkło zostało niestarannie przycięte. W jednym płytka jest zbyt gruba. Właściciel slajdu napisał na niej ostrzeżenie (w jęz. francuskim), aby nie wkładać jej do stereoskopu.

Na fotografiach znajdują się czasem te same osoby, należące zresztą do konkretnego oddziału francuskiego kontyngentu, a miejsca ukazane na nich pokrywają się często z miejscami jego stacjonowania. Wyraźnie widać, że stereopary powstały w kręgu kilkuosobowej grupy “towarzyskiej”. Na zdjęciach widać pewną zażyłość w ich wzajemnych relacjach.

Na zdjęciach widzimy m.in. powstańców śląskich (np. w Tworogu), życie mieszkańców regionu, miejsca ważnych wydarzeń np. wyjątkowa fotografia ukazuje “pobojowisko” na cmentarzu w Królewskiej Hucie (ob. Chorzów) wkrótce po wybuchu niemieckiego składu-pułapki w jednej z kaplic grobowych (hrabiego Einsiedela). Zginęło wówczas bardzo wielu francuskich żołnierzy. Nieznany fotograf był także z aparatem na ich uroczystym pogrzebie w Gliwicach. Z lipca 1920 roku pochodzi zdjęcie z uroczystości otwarcia cmentarza francuskiego w Gliwicach, położonego obok cmentarza starokozielskiego przy ul. Kozielskiej (obecnie park). Nieznany fotograf wykonał unikatowe zdjęcia z konduktu żałobnego z ciałem zamordowanego polskiego działacza Wincentego Styczyńskiego, zmierzający w kierunku dworca kolejowego w Gliwicach. Fotografował wysokich oficerów m.in. gen. Le Ronda, gen. de Champeaux, gen. markiza de Brantes, jak i francuskie koszary.

Fotograf umiał posługiwać się swoim aparatem. Zdjęcia są całkiem niezłe. Co ciekawe chyba nie był jedynym (pod)oficerem wśród swoich “frontowych” towarzyszy, który robił stereoskopowe zdjęcia. Na jednym z nich z maja 1922 roku w grupie pozującej na dziedzińcu pałacu w Żyrowej, widać młodego podoficera najprawopodobniej trzymającego aparat w taki sposób, że można domniemywać, że robił zdjęcie w tym samym czasie, co jego kolega z naprzeciwka.

Na części zdjęć, pomiędzy zdjęciami z przesunięciem, znajdują się odręczne opisy po francusku. Są bezcenne, dzięki nim można było nie tylko określić czas i miejsce wykonania stereoskopowych fotografii, ale poznać kilka nazwisk przedstawionych nas nich ludzi.

Poniżej mogą Państwo wejść do dwóch rodzajów wirtualnych galerii, które ukazują wybrane slajdy. W pierwszej do oglądania w wersji 2D. W drugiej w pełnej przestrzennej okazałości . Obie połówki slajdów zostały złożone jako obraz 3D. Do oglądania zdjęć w tej wersji będą Państwu potrzebne proste okulary działające w systemie anaglifowym (jedna szybka lub folia w kolorze czerwonym, druga niebieskim). To takie, jakie ma ludek obok. Rozdzielczość zdjęć to kompromis między internetową optymalizacją a jakością. Oryginalne skany mają zazwyczaj powyżej 30 MB. My odchudziliśmy je do ok. 100-140 KB. Wersje 3D musiały także drastycznie “schudnąć” do ok. 170KB. Wersje w oryginalnym rozmiarze robią niesamowite wrażenie. Czasem chciałoby się wyciągnąć rękę w głąb zdjęcia i… wejść do środka.

ZAPROSZENIE DO WSPÓŁPRACY Istnieje możliwość zorganizowania pokazu zdjęć w wysokiej rozdzielczości w 3D na żywo, wyświetlanych z rzutnika na ekran w dowolnej sali (zaciemnionej), w wersji okularowej anaglifowej (jeden okular czerwony, drugi niebieski).